Góry Stołowe: Jaki to Typ Gór? Wulkaniczne czy Płaskowyże?

Wśród bezkresu naturalnych krajobrazów, gdzie miliony lat pracy matki Ziemi ukształtowały niedostępne szczyty, Góry Stołowe wyróżniają się swoją niezwykłą architekturą, która budzi zachwyt i pytania o ich powstanie. Wielu z nas zastanawia się: jaki to typ gór? Odpowiedź jest zaskakująco prosta, a jednocześnie fascynująca — to góry płytowe, a nie typowe wzniesienia sięgające ku niebu. Charakteryzują je płaskie, owe stolikowe wierzchołki, które niczym gigantyczne kamienne stoły spoczywają na stromych zboczach, tworząc unikatowy układ w skali europejskiej. Takie ukształtowanie nie tylko buduje malowniczą panoramę, lecz także wpływa na charakterę turystycznych szlaków i badania geologiczne, które od lat przyciągają miłośników przyrody oraz naukowców chcących zgłębiać mechanizmy erozji, erupcji i procesu tworzenia tego nietypowego fenomenu krasowej flory i skał.

Spis treści:

• Genezja Gór Stołowych: formowanie się płaskowyżu
• Geologia Gór Stołowych: piaskowce i ich odporność
• Charakterystyczne rzeźby terenu w Górach Stołowych
• Góry Stołowe na tle innych pasm górskich
• Flora i fauna Gór Stołowych – ekosystem płaskiego szczytu
• Pytania i Odpowiedzi: Góry Stołowe - Jaki to Typ Gór?

Zanurzając się głębiej w kwestię klasyfikacji, zauważamy, że termin „góry płytowe” doskonale oddaje ich morfologię. Są to formacje powstałe w wyniku erozji warstw skalnych o zróżnicowanej odporności, tworzące charakterystyczne płaskie wierzchołki i pionowe ściany. Ten typ gór stanowi rzadkość, a ich obecność w Polsce to prawdziwy klejnot geologiczny.

Powyższa tabela pozwala dostrzec, jak bardzo Góry Stołowe odstają od stereotypowego obrazu gór. Podczas gdy większość pasm górskich, takich jak Alpy czy Tatry, to efekt starć tektonicznych i fałdowania skorupy ziemskiej, Góry Stołowe są dziełem cierpliwej pracy wody, wiatru i lodu, które przez miliony lat rzeźbiły ich obecny kształt, odsłaniając warstwy o różnej twardości.

Genezja Gór Stołowych: formowanie się płaskowyżu

Opowieść o narodzinach Gór Stołowych rozpoczyna się miliony lat temu, w okresie górnej kredy. Wówczas obszar ten pokrywało płytkie morze, na dnie którego osadzały się piaski i muły. Z biegiem czasu, w wyniku diagenezy, osady te ulegały cementacji, przekształcając się w twarde piaskowce i mniej odporne margle.

Zobacz także: Nowoczesna zastawa stołowa na 12 osób – przewodnik 2025

To właśnie zróżnicowana odporność tych warstw skalnych stała się kluczem do unikalnego ukształtowania terenu. W późniejszych epokach geologicznych, po wycofaniu się morza i wypiętrzeniu obszaru, rozpoczęła się długotrwała i nieubłagana praca sił egzogenicznych – wiatru, wody i lodu. Erozyjne działanie tych czynników, niczym precyzyjne dłuto, stopniowo usuwało mniej odporne warstwy, pozostawiając twarde piaskowce w postaci imponujących płaskowyżów i skalnych formacji.

Proces ten można porównać do obierania cebuli, gdzie każda ściągnięta warstwa odsłania kolejną, inną w swej strukturze. W efekcie powstał labirynt płasko ściętych wzgórz, rozdzielonych głębokimi dolinami i wąwozami, co jest charakterystyczne dla Gór Stołowych: formowanie się płaskowyżu.

Geologia Gór Stołowych: piaskowce i ich odporność

Serce geologii Gór Stołowych bije w rytmie piaskowców. Te osadowe skały, powstałe z ziaren kwarcu scementowanych spoiwem kalcytowym lub ilastym, stanowią budulec niemal całego masywu. Kluczową rolę w ich ukształtowaniu odegrała zróżnicowana odporność poszczególnych warstw piaskowców.

Zobacz także: Gdzie są Góry Stołowe? Lokalizacja w Polsce

Warstwy dolne, bardziej zwięzłe i odporne na wietrzenie, tworzą podstawę skalnych filarów i olbrzymich płyt. Natomiast warstwy górne, często mniej spoiste i bardziej podatne na erozję, ulegały szybszemu niszczeniu, co doprowadziło do powstania charakterystycznych stożków, grzybów skalnych i labiryntów, z których słyną Góry Stołowe: piaskowce i ich odporność są niezaprzeczalne.

Warto zwrócić uwagę, że dominacja piaskowców sprawiła, że gleby w rejonie Gór Stołowych są zazwyczaj ubogie i kwaśne. To z kolei ma bezpośredni wpływ na skład gatunkowy flory i fauny regionu, tworząc specyficzne warunki dla rozwoju życia.

Charakterystyczne rzeźby terenu w Górach Stołowych

To, co wyróżnia Góry Stołowe na tle innych górskich krajobrazów, to ich niezwykłe i fantazyjne kształty. Erozyjne procesy, niczym rzeźbiarz, wyczarowały tu prawdziwą galerię rzeźb skalnych. Najbardziej znane to Szczeliniec Wielki i Błędne Skały. Są to miejsca, gdzie formy skalne przyjmują postacie zwierząt, ludzi, czy przedmiotów, pobudzając wyobraźnię turystów.

Wśród tych unikatowych form znajdziemy wspomniane już grzyby skalne, maczugi, ambony, a także głębokie szczeliny i korytarze, które tworzą naturalne labirynty. Przykładem jest Skalne Miasto, labirynt skalny w rezerwacie Błędne Skały, gdzie przejście przez wąskie szczeliny, nieraz liczące kilkadziesiąt centymetrów szerokości, dostarcza niezapomnianych wrażeń. Jednym z najbardziej znanych jest np. „Kurza Stopka” lub „Kasa”, gdzie opłaty za wejście wynoszą 12 zł za bilet normalny i 6 zł za ulgowy. Trasa turystyczna zajmuje około 40-50 minut. Długość ścieżki ok. 850 metrów.

Te charakterystyczne rzeźby terenu w Górach Stołowych są efektem współdziałania czynników geologicznych i potęgi natury, która przez tysiąclecia cierpliwie formowała krajobraz.

Góry Stołowe na tle innych pasm górskich

Porównanie Gór Stołowych z innymi pasmami górskimi w Polsce i na świecie ukazuje ich wyjątkowość. Podczas gdy Karpaty czy Sudety to góry fałdowe, o ostrych szczytach i głębokich dolinach, Góry Stołowe reprezentują zupełnie inny typ ukształtowania. Wysokość względna, czyli różnica między najwyższym punktem a podstawą, jest tu znacznie mniejsza, oscylując wokół 200-300 metrów, co jest typowe dla gór płytowych.

Ich płaskie wierzchowiny kontrastują z ostrymi graniami Tatr czy Karkonoszy, a powolny proces erozji piaskowców odróżnia je od dynamicznego fałdowania i wypiętrzania. Ta unikalna morfologia sprawia, że Góry Stołowe są cennym obiektem badań geologicznych i doskonałym miejscem do obserwacji procesów kształtowania krajobrazu przez siły natury.

Podobieństwa można dostrzec jedynie z niektórymi formacjami w Stanach Zjednoczonych, takimi jak płaskowyże w rejonie Monument Valley, czy też z niektórymi obszarami w Czechach. To podkreśla rzadkość i unikatowy charakter Gór Stołowych na tle innych pasm górskich.

Flora i fauna Gór Stołowych – ekosystem płaskiego szczytu

Surowe warunki panujące na płaskowyżach Gór Stołowych – ubogie gleby, silne wiatry i duże wahania temperatury – stworzyły specyficzny ekosystem płaskiego szczytu. Dominują tu lasy iglaste, głównie świerkowe, które doskonale radzą sobie w tych trudnych warunkach. Lasy te są często podmokłe, a na ich dnie rosną liczne gatunki mchów i paproci, tworząc niemal pierwotny krajobraz.

Wśród fauny warto wymienić rzadkie gatunki ptaków, takie jak cietrzew, oraz drapieżniki – rysie i wilki, które choć nieliczne, są dowodem na dziki charakter tego obszaru. Jelenie, sarny i dziki są znacznie łatwiejsze do zaobserwowania. To właśnie ta różnorodność biologiczna, dostosowana do specyficznych warunków piaskowcowych płaskowyżów, sprawia, że flora i fauna Gór Stołowych jest tak interesująca.

Obszar ten, objęty ochroną w ramach Parku Narodowego Gór Stołowych, jest azylem dla wielu chronionych gatunków roślin i zwierząt. Dzięki temu możemy podziwiać pierwotną formę natury i obserwować, jak życie dostosowuje się do tak nietypowego środowiska górskiego.

Pytania i Odpowiedzi: Góry Stołowe - Jaki to Typ Gór?

• Jakim typem gór są Góry Stołowe?

  Góry Stołowe to góry płytowe, co oznacza, że charakteryzują się płaskimi wierzchowinami i stromymi zboczami, przypominającymi olbrzymie kamienne stoły. Nie są to typowe góry fałdowe z ostrymi szczytami.

• W jaki sposób powstały Góry Stołowe?

  Góry Stołowe powstały w wyniku długotrwałego procesu erozji i denudacji warstw skalnych o zróżnicowanej odporności. Miliony lat temu obszar ten był dnem płytkiego morza, gdzie osadzały się piaski i muły. Po wycofaniu się morza i wypiętrzeniu terenu, wiatr, woda i lód stopniowo usuwały mniej odporne warstwy, pozostawiając twarde piaskowce w formie płaskowyżów i skalnych formacji.

• Jakie są charakterystyczne cechy geologiczne Gór Stołowych?

  Dominującą skałą w Górach Stołowych są piaskowce, zwłaszcza kwarcowe. Kluczową rolę w ich ukształtowaniu odegrała zróżnicowana odporność poszczególnych warstw piaskowców. Warstwy dolne są bardziej zwięzłe i odporne, tworząc podstawy, natomiast górne, mniej spoiste, ulegały szybszemu niszczeniu, co doprowadziło do powstania charakterystycznych stożków, grzybów skalnych i labiryntów (np. Szczeliniec Wielki, Błędne Skały).

• Czym Góry Stołowe różnią się od typowych gór fałdowych, takich jak Tatry?

  Góry Stołowe, będące górami płytowymi, powstały głównie w wyniku erozji piaskowców, co doprowadziło do powstania płaskich wierzchowin i stromych zboczy. Typowe góry fałdowe, jak Tatry, są efektem fałdowania i wypiętrzania skorupy ziemskiej, charakteryzują się ostrymi wierzchołkami, turniami i znacznie większymi różnicami wysokości (nawet ponad 1000 m od podstawy do szczytu, w Górach Stołowych około 200-300 m).